Chậm nói ở trẻ nhỏ: Nguyên nhân do đâu và cách khắc phục

Việc trẻ chậm nói có thể gây lo lắng cho phụ huynh và gây áp lực trong việc tìm ra nguyên nhân và cách khắc phục. Chúng ta sẽ khám phá các nguyên nhân tiềm ẩn của sự chậm nói ở trẻ nhỏ và những phương pháp có thể giúp trẻ vượt qua khó khăn này, giúp trẻ phát triển kỹ năng ngôn ngữ một cách tự tin và hiệu quả.

1. Vì sao trẻ chậm nói?

Việc trẻ chậm nói là một vấn đề phổ biến mà nhiều phụ huynh và người chăm sóc gặp phải. Tuy nhiên, nguyên nhân cụ thể có thể đa dạng và phức tạp, và không phải lúc nào cũng dễ dàng xác định. Dưới đây là một số nguyên nhân chính:

• Yếu tố di truyền: Trong một số trường hợp, yếu tố di truyền có thể góp phần vào việc trẻ chậm nói. Nếu có các thành viên trong gia đình trước đó cũng chậm nói, có khả năng cao rằng trẻ cũng sẽ gặp phải tình trạng tương tự.
• Môi trường gia đình: Môi trường gia đình có thể ảnh hưởng đến việc phát triển ngôn ngữ của trẻ. Nếu không có sự khuyến khích hoặc cơ hội để trẻ tham gia vào các cuộc trò chuyện hoặc hoạt động ngôn ngữ, trẻ có thể phát triển ngôn ngữ chậm.
• Vấn đề sức khỏe: Một số vấn đề sức khỏe như vấn đề thính giác, tổn thương não, hoặc rối loạn phát triển có thể ảnh hưởng đến khả năng nói của trẻ. Việc này có thể làm hạn chế khả năng trẻ tiếp nhận và xử lý ngôn ngữ.
• Tầm ảnh hưởng từ ngôn ngữ xã hội: Môi trường xã hội của trẻ cũng có vai trò quan trọng trong việc phát triển ngôn ngữ. Nếu trẻ không có cơ hội tham gia vào các hoạt động giao tiếp, hoặc không được tiếp xúc với ngôn ngữ, trẻ có thể không phát triển ngôn ngữ một cách tự nhiên.
• Thiếu kích thích ngôn ngữ: Trẻ cần được tiếp xúc với ngôn ngữ và có cơ hội tham gia vào các hoạt động kích thích ngôn ngữ để phát triển kỹ năng nói. Thiếu điều này có thể dẫn đến việc trẻ không biết cách sử dụng từ vựng, cấu trúc câu, hoặc không có khả năng diễn đạt ý tưởng của mình một cách rõ ràng.

Có thể bạn quan tâm: Môi Trường Ảnh Hưởng Như Thế Nào Đến Sự Phát Triển Ngôn Ngữ Của Trẻ?

Tuy các nguyên nhân trên có thể phối hợp hoặc tồn tại độc lập, việc phát hiện và giải quyết vấn đề sớm có thể giúp trẻ vượt qua khó khăn và phát triển kỹ năng ngôn ngữ một cách toàn diện.

Trong ảnh: Thẻ ảnh cảm nhận giúp trẻ phát triển ngôn ngữ

2. Dấu hiệu chậm nói ở trẻ

Việc nhận biết dấu hiệu của trẻ chậm nói ở các độ tuổi khác nhau là quan trọng để có thể đưa ra các biện pháp hỗ trợ và can thiệp kịp thời. Dưới đây là một số dấu hiệu chậm nói phổ biến ở các độ tuổi khác nhau:

Chậm nói ở trẻ từ 6 đến 12 tháng tuổi:

• Ít cử động môi và lưỡi: Trẻ không phản ứng hoặc ít phản ứng khi có âm thanh xung quanh, hoặc không có các cử động môi và lưỡi cần thiết cho việc hình thành âm thanh và từ ngữ.
• Khó khăn trong việc gửi và nhận thông điệp: Trẻ không dựa vào cử chỉ hoặc ngôn ngữ cơ thể để gửi hoặc nhận thông điệp từ người khác.
• Không đáp lại tiếng nói hoặc âm thanh: Trẻ không phản ứng hoặc ít phản ứng khi người khác nói chuyện hoặc tạo ra âm thanh.
• Khả năng ngôn ngữ hạn chế: Trẻ không có sự tiến triển đáng kể trong việc sử dụng các âm thanh hoặc từ ngữ cơ bản như "mama", "baba" hoặc "dada".

Chậm nói ở trẻ từ 12 đến 18 tháng tuổi:

• Ít cử động môi và lưỡi: Trẻ không thể làm các cử động cần thiết để hình thành âm thanh và từ ngữ.
• Ít lắng nghe hoặc hồi đáp: Không phản ứng hoặc không hồi đáp lại âm thanh hoặc lời nói của người khác.
• Không phát triển từng từ cơ bản: Không nói được các từ cơ bản như "mama", "baba" hoặc "dada".

Chậm nói ở trẻ từ 18 đến 24 tháng tuổi:

• Khả năng ngôn ngữ hạn chế: Trẻ không thể nói được ít nhất 6 từ, hoặc không có sự tiến triển đáng kể trong việc sử dụng ngôn ngữ so với tuổi của mình.
• Không hiểu lệnh đơn giản: Không hiểu hoặc không thực hiện các lệnh đơn giản như "đưa cho mẹ" hoặc "lấy quyển sách".
• Khó khăn trong việc giao tiếp: Không thể tham gia vào các cuộc trò chuyện đơn giản hoặc không thể kể lại các câu chuyện ngắn.

Chậm nói ở trẻ từ 2 đến 3 tuổi:

• Không phát triển từ vựng mới: Trẻ không thêm từ mới vào từ điển của mình hoặc chỉ có một số từ rất hạn chế.
• Khó khăn trong việc hình thành câu: Không thể sắp xếp các từ thành câu hoặc không có khả năng nối các từ lại với nhau.
• Không thể diễn đạt ý tưởng: Không thể diễn đạt ý tưởng của mình một cách rõ ràng hoặc không thể giải thích ý tưởng của họ cho người khác hiểu.
• Khó khăn trong việc giao tiếp xã hội: Không thể tham gia vào các cuộc trò chuyện nhóm hoặc không thể tương tác xã hội một cách tự nhiên.

Chậm nói ở trẻ từ 3 đến 4 tuổi:

• Khó khăn trong việc tạo ra câu hoàn chỉnh: Trẻ có thể nói các từ và cụm từ riêng lẻ, nhưng không thể tạo thành các câu hoàn chỉnh.
• Khó khăn trong việc diễn đạt ý tưởng phức tạp: Trẻ không thể diễn đạt ý tưởng phức tạp hoặc không thể miêu tả các sự kiện hoặc trạng thái cảm xúc một cách rõ ràng.
• Khả năng giao tiếp bị hạn chế: Trẻ không thể tương tác xã hội hoặc không thể tạo ra và duy trì các mối quan hệ giao tiếp với trẻ em khác cùng trang lứa

3. Cha mẹ nên làm gì khi trẻ chậm nói?

Cha mẹ cần tập trung vào việc quan tâm và khuyến khích phát triển kỹ năng ngôn ngữ ở trẻ. Trẻ có khả năng nghe và hiểu từ rất sớm, trước khi trẻ có thể tự mình nói. Do đó, việc khuyến khích trẻ phát triển kỹ năng nói có thể được thực hiện thông qua các phương pháp sau:

• Thường xuyên tương tác và nói chuyện với trẻ, đọc sách cho trẻ nghe, và khuyến khích trẻ tập trung vào bạn hoặc vào các đối tượng xung quanh để thúc đẩy sự phát triển ngôn ngữ.
• Tận dụng những vật có sẵn hoặc các tình huống hiện tại để giao tiếp với trẻ. Không bắt buộc trẻ phải nói, nhưng luôn động viên và khen ngợi khi trẻ cố gắng nói.
• Lắng nghe chú ý và tạo thời gian cho trẻ để nói. Luôn động viên trẻ và khích lệ bằng cách nói những lời khen như "Con nói rất tốt" để giúp trẻ tự tin hơn trong việc tập nói.
• Dạy trẻ những từ đơn giản và dễ hiểu, tập trung vào các tình huống hàng ngày để áp dụng từ vựng. Tạo ra nhiều tình huống khác nhau để trẻ có cơ hội thực hành sử dụng từ ngữ.
• Giới thiệu các âm thanh khác nhau và tạo ra các cơ hội cho trẻ giao tiếp thông qua hình ảnh hoặc điệu bộ để thúc đẩy sự phát triển ngôn ngữ.
• Hạn chế tối đa thời gian trẻ xem TV hay sử dụng thiết bị điện tử và kiểm soát nội dung của các chương trình. Cha mẹ nên xem chung với trẻ để có thể thảo luận về nội dung, nhân vật và các tình huống trong phim để giúp trẻ phản xạ và phát triển ngôn ngữ.

Có thể bạn quan tâm: Dạy Trẻ Tập Nói - Hãy Nói Về Mọi Thứ Ngay Cả Khi Con Chưa Biết Nói

Nếu sau khi thực hiện các biện pháp trên mà khả năng ngôn ngữ của trẻ vẫn không cải thiện, cha mẹ nên đưa trẻ đến kiểm tra với bác sĩ chuyên khoa. Chậm phát triển ngôn ngữ có thể là dấu hiệu của các vấn đề sức khỏe tâm lý khác nhau, và việc thăm khám sớm có thể giúp chẩn đoán và can thiệp kịp thời.

4. Trẻ chậm nói: Khi nào cần can thiệp?

Trước hết, cha mẹ và người thân cần dành sự chú ý đặc biệt đến việc phát triển kỹ năng ngôn ngữ của trẻ ở từng độ tuổi. Khi nhận thấy có bất kỳ dấu hiệu nào bất thường về phát triển ngôn ngữ, cần can thiệp kịp thời.

Dưới đây là những biểu hiện bất thường cần chú ý:

• Không phản ứng với âm thanh hoặc giọng nói lớn khi bé 6-8 tuần tuổi.
• Không cười hoặc không quan tâm đến giọng nói của cha mẹ ở 2 tháng tuổi.
• Thiếu sự chú ý đối với người và vật xung quanh ở 3 tháng tuổi.
• Không quay đầu theo hướng âm thanh vào 4 tháng tuổi.
• Không cười tự nhiên ở 6 tháng tuổi.
• Thiếu kỹ năng bập bẹ vào 8 tháng tuổi.
• Không thể nói được từ đơn giản vào 2 tuổi.
• Không thể tạo thành câu đơn giản khi bé 3 tuổi.

Nếu nhận thấy bất kỳ dấu hiệu nào trên ở trẻ, cần đưa trẻ đến cơ sở y tế để kiểm tra. Tùy thuộc vào mức độ chậm phát triển ngôn ngữ và độ tuổi của trẻ, bác sĩ có thể đề xuất các biện pháp can thiệp khác nhau, bao gồm tư vấn, hướng dẫn cha mẹ thực hiện các hoạt động tại nhà để tăng cường kỹ năng ngôn ngữ cho trẻ, hoặc có thể yêu cầu sự hỗ trợ từ chuyên gia ngôn ngữ, tâm lý hoặc y tế để giúp trẻ vượt qua khó khăn trong việc phát triển ngôn ngữ.

Trong trường hợp trẻ gặp chậm phát triển ngôn ngữ do vấn đề thực thể như vấn đề về thính lực, thì đa phần sẽ liên quan đến vấn đề về thính lực. Việc điều trị sớm trước 5 tuổi thường mang lại hiệu quả cao. Đối với trẻ gặp vấn đề về thính lực như điếc nhẹ hoặc điếc trung bình, việc điều trị có thể bao gồm sử dụng máy trợ thính. Trong trường hợp vấn đề về thính lực liên quan đến viêm tai, thủng màng nhĩ, trẻ có thể cần phẫu thuật để sửa chữa. Trong trường hợp mất thính lực không thể phục hồi, việc đeo máy trợ thính có thể là phương án cần thiết.

Trẻ cũng có thể chậm nói do rối loạn phát triển (ví dụ: tự kỷ). Trong trường hợp này, song song với việc chậm phát triển ngôn ngữ, trẻ cũng thường ít tương tác xã hội, không thể thể hiện cảm xúc hay quan tâm đến người khác. Có thể dễ dàng nhận biết các dấu hiệu sớm, như không lắng nghe hoặc không thể kết nối với người thân. Sự can thiệp sớm thông qua các phương pháp hỗ trợ giáo dục và thăm khám chuyên gia có thể cải thiện kỹ năng giao tiếp và tương tác xã hội của trẻ.

Ảnh minh họa: Trẻ chậm nói và ít giao tiếp xã hội

5. Luyện nói cho trẻ chậm nói

Để luyện bé tập nói:

• Mỗi ngày, bố mẹ nên dành khoảng 30 phút để tập nói cho bé.
• Cho bé ngồi vào bàn học hoặc ngồi trên ghế thấp để bé có thể nhìn thẳng thấy được miệng ba mẹ
• Chọn nơi tĩnh lặng không có tiếng ồn, tiếng tivi, không có nhiều người đi qua đi lại. Dọn hết đồ chơi xung quanh trẻ. Như vậy, trẻ chỉ tập trung vào bài học mà không bị phân tâm

Ba mẹ cần rất kiên nhẫn vì thường phải mất vài tháng bé mới có tiến bộ. Những ngày học đầu tiên, có thể bé chỉ ngồi nhìn ba mẹ mà không nói gì. Nhưng ba mẹ cũng thực hiện bài học và làm cho không khí vui vẻ để bé thích thú. Tuyệt đối không mắng trẻ nếu trẻ chưa hợp tác. Mấy ngày đầu tiên có thể trẻ chỉ ngồi tập trung được 15 phút. Ba mẹ có thể để bé nghỉ sớm, và từng ngày kéo dài bài học dần dần, nhưng cũng không nên quá 30 phút dễ làm trẻ chán. Sau một thời gian học thường xuyên bé sẽ có tiến bộ.

Sau đây là một số bài tập ba mẹ có thể áp dụng để giúp trẻ tập nói:

5.1. Bài tập lặp từ

Lặp lại các từ đơn nhiều lần để con ghi nhớ hiệu quả. Bài tập đơn giản này chính là một trong những phương pháp luyện nói cho trẻ chậm nói cực kỳ hiệu quả.

1. Bắt đầu với các các vần và nguyên âm đơn từ. Ví dụ: “ba”, “me”, “bà”, “bò”, “gà”
2. Ngồi trước mặt con, nói chậm và rõ từng chữ một. Yêu cầu con nhắc lại.
3. Ba mẹ nhớ dừng một vài giây không nói gì để con có thời gian suy nghĩ và lặp lại chứ đừng nói liên tục. Nếu sau một vài giây con không nói gì, hãy lặp lại âm thanh đó và chờ con lặp lại.
4. Khi ba mẹ dạy trẻ phát âm, hãy nói một cách chậm rãi và rõ ràng; giữ khẩu hình miệng vài giây, đảm bảo rằng trẻ nghe rõ và có thể nhắc lại.
5. Việc liên tục lặp đi, lặp lại các từ đôi khi khiến ba mẹ và trẻ cảm thấy nhàm chán. Nhưng hoạt động này sẽ giúp quá trình học nói của trẻ đạt được kết quả tốt.

Ba mẹ có thể sử dụng các hình ảnh hay đồ chơi minh họa khi dạy con để con thấy thích thú.

• Ví dụ: Hôm nay ba mẹ dạy con âm “gà” thì chuẩn bị trước hình ảnh con gà hay đồ chơi hình con gà.
• Nói từ “gà”, yêu cầu con lặp lại. Nếu con lặp lại được, hãy đưa cho con con gà để chơi trong chốc lát, sau đó chuyển qua âm khác. Nếu con chưa lặp lại được, nói lại âm ‘gà’, chờ con lặp lại. Nếu sau một vài lần con vẫn chưa lặp lại được thì cũng đưa cho con con gà để chơi một chốc (để con không bị nản), sau đó lại lặp lại bài học.

5.2. Trò chơi ú òa

• Bài học này cũng tương tự như bài học phía trên. Thực hiện trò chơi ú òa nhiều lần để trẻ lặp lại từ ‘òa’.
• Ba mẹ chơi ú òa với con. Che mặt, nói ‘úuu’ và dừng lại vài giây. Sau đó nói ‘òa’ và  làm mặt vui nhộn để con thích thú
• Làm trò chơi này nhiều lần để trẻ làm quen với mẫu “ú uuuuu…… òa”
• Sau đó, khuyến khích trẻ nói òa bằng cách bố mẹ che mặt và chỉ nói ‘uuuuu', dừng lại vài giây. Chờ trẻ nói ‘òa’ thì bố mẹ mới làm ‘òa’

Có thể làm trò chơi này với các con vật đồ chơi và một mảnh vải nhỏ. Che con vật dưới mảnh vải, đưa trước mặt con, và nói ‘uuuu’. Khi con nói ‘òa’ thì kéo mảnh vải ra và đưa cho con đồ chơi để chơi một lúc.

Có thể bạn quan tâm: Trò Chơi Ú Òa Đơn Giản Giúp Ích Gì Cho Sự Phát Triển Của Bé

5.3. Luyện nói cho trẻ chậm nói trước gương

• Hãy cùng con soi gương và luyện cách sử dụng môi, hàm, lưỡi chính xác.

• Ngồi với con trước gương, thực hiện bài học “Bài tập lặp từ” như ở trên

• Ngoài ra, ba mẹ cũng có thể hướng dẫn con tập luyện các bài tập vận động môi miệng đơn giản như bập môi, chu môi, căng lưỡi, di chuyển hàm,… giúp tăng sức mạnh và tính linh hoạt của môi – hàm – lưỡi.

5.4. Nhắc lại tiếng con vật

Trẻ nhỏ rất thích các con vật nên việc nhắc lại tiếng con vật sẽ làm trẻ thích thú.

• Ba mẹ chuẩn bị hình ảnh hay đồ chơi các con vật quen thuộc như bò, gà, mèo, chó, …
• Đưa từng con vật trước mặt con, làm tiếng của con vật đó, dừng lại vài giây để con lặp lại.
• Nếu con lặp lại được, hãy đưa cho trẻ con vật đó để chơi trong chốc lát, sau đó chuyển qua âm khác. Nếu con chưa lặp lại được, lặp lại tiếng đó, chờ con lặp lại. Nếu sau một vài lần con vẫn chưa lặp lại được thì cũng đưa cho con đồ chơi để chơi một chốc, sau đó lại lặp lại bài học.

5.5. Gọi tên đồ vật trong nhà

• Nói chuyện với con thường xuyên là cách tốt nhất để giúp con phát triển kỹ năng nói và mở rộng vốn từ. Một phương pháp tuyệt vời giúp thúc đẩy quá trình này là yêu cầu con gọi tên các đồ vật trong nhà nếu con muốn món đồ đó.
• Ba mẹ lưu ý chỉ đưa đồ chơi hoặc các vật dụng khác khi trẻ có thể gọi tên món đồ mà không cần dùng đến cử chỉ tay. Điều này sẽ khuyến khích con sử dụng ngôn ngữ để đạt được điều con muốn.

5.6. Đọc sách

Đọc sách là cách rất tốt để giúp con làm quen âm thanh và ngôn ngữ. Với trẻ chậm nói, ba mẹ bắt đầu với những sách đơn giản, mỗi trang chỉ có một hình ảnh tương ứng với một từ. Đọc chậm rãi từng từ và khuyến khích bé lặp lại.

Có thể bạn quan tâm: Phát Triển Khả Năng Ngôn Ngữ Cho Trẻ Qua Sách Tranh

Trong ảnh: Bộ sách tranh song ngữ Việt-Anh của Kinderlove

Việc hiểu rõ nguyên nhân chậm nói ở trẻ nhỏ và áp dụng các biện pháp khắc phục thích hợp là chìa khóa để giúp các em phát triển kỹ năng ngôn ngữ và giao tiếp. Bằng cách làm điều này, chúng ta có thể tạo ra môi trường hỗ trợ và khích lệ cho sự phát triển của trẻ, giúp trẻ vượt qua những thách thức và tiếp tục tiến bộ trong cuộc sống. Việc chăm sóc và hỗ trợ cho trẻ chậm nói không chỉ mang lại lợi ích ngay lập tức mà còn là một đầu đề quan trọng cho sự thành công và hạnh phúc của trẻ trong tương lai.

Mọi thông tin liên hệ:

CÔNG TY TNHH KINDERLOVE

• Website: https://kinderlove.vn

• Zalo: 0334549012

• Fanpage: https://www.facebook.com/kinderlove.vn

• Group: https://www.facebook.com/groups/kinderlovegiaoducsom

• Email: hello@kinderlove.vn