Hướng Dẫn Chơi Theo Giản Đồ (Schematic Play) Ở Trẻ Nhỏ

Giản đồ là gì? 

Một giản đồ giống như một tập hợp các hướng dẫn. Khi trưởng thành, chúng ta sử dụng chúng mọi lúc, và chúng ta nhiều khi không nhận thấy rằng chúng ta đang làm điều đó. Bạn sử dụng giản đồ để bật đèn hoặc làm bánh - một mô hình trong đầu mà bạn đã tạo ra thông qua một quá trình thử nghiệm để tìm ra cách tốt nhất và hiệu quả nhất để hoàn thành nhiệm vụ của mình. 

Các giản đồ của chúng ta không phải lúc nào cũng đúng. Chúng dựa theo hiểu biết và kiến thức hiện tại của chúng ta. Theo thời gian, và khi chúng ta học hỏi và khám phá thêm, chúng ta nhận ra rằng có những khoảng trống trong hiểu biết của mình. Sau đó, chúng ta có thể sửa đổi giản đồ của mình để phản ánh thông tin mới này. Bạn đánh rơi một quả bóng đá. Nó bật trở lại. Bạn đánh rơi một quả bóng tennis. Nó bật trở lại. Bạn có một giản đồ trong đầu về cách mà các quả bóng nảy lên. Nhưng một ngày bạn đánh rơi một quả bóng bằng vải và nó không nảy lên. Bạn cập nhật giản đồ của mình: những quả bóng bằng cao su có độ đàn hồi cao sẽ nảy lên. Những quả bóng không đàn hồi sẽ không nảy lên.

Chơi theo giản đồ đặc biệt dễ thấy ở trẻ nhỏ. Thử phá hủy là một đặc điểm chính của loại hoạt động này – Trẻ đập, đẩy, kéo mọi vật. Điều này làm gì? Trẻ muốn biết điều gì xảy ra nếu trẻ đánh rơi nó? Nó sẽ vỡ nếu trẻ đánh nó? Nếu trẻ đánh nó một lần nữa thì sao? Con bạn muốn câu trả lời cho tất cả những câu hỏi này và sẽ kiên trì cho đến khi tìm được câu trả lời. Trẻ đang cố gắng hiểu thế giới qua từng hành động. 

Nhà tâm lý học người Thụy Sĩ, Jean Piaget, nhận thấy rằng những đứa trẻ ở độ tuổi giống nhau thường mắc những lỗi giống nhau. Điều này khiến ông suy đoán rằng việc học diễn ra theo từng giai đoạn và khi trẻ lớn lên, chúng sẽ tiến lên các cấp độ cao hơn. Theo nghiên cứu của ông, cách chơi giản đồ ảnh hưởng và kích thích quá trình chuyển đổi này. 

Có bao nhiêu loại chơi giản đồ phổ biến? 

Trên lý thuyết, có vô số loại giản đồ chơi, nhưng chúng tôi sẽ tập trung vào tám loại phổ biến. Chúng tôi sẽ giới thiệu từng cách chơi giản đồ và lý do tại sao nó lại quan trọng. 

• Kết nối 
• Định hướng 
• Vận chuyển 
• Quỹ đạo 
• Định vị 
• Chứa đựng 
• Gói ghém 
• Vòng xoay 

Các giản đồ này là các giản đồ hành động. Chúng giúp chúng ta tạo ra các mô hình trong đầu về các chuyển động. Chúng giúp chúng ta thể hiện các hành động trong tâm trí của chúng ta. 

Có một loại giản đồ khác - giản đồ hình dạng hay giản đồ đồ họa. Chúng giúp chúng ta hiểu cách mọi thứ được sắp xếp. Chúng tôi sẽ giới thiệu trong bài viết khác. 

Tại sao giản đồ lại quan trọng? 

Khi một đứa trẻ đã hiểu và thành lập được một giản đồ trong đầu, chúng có thể xem xét các ứng dụng trừu tượng hơn. Ví dụ: khái niệm trừu tượng về việc gửi ảnh qua email cho ông bà sẽ trở nên dễ hiểu hơn khi trẻ đã hiểu và có cơ hội thực hành việc di chuyển đồ vật hữu hình từ nơi này sang nơi khác, như lăn một chiếc ô tô đồ chơi qua sàn nhà hay lấy một con búp bê ra khỏi hộp đồ chơi và đặt nó vào nhà của búp bê. 

Trẻ em cũng học bằng cách sử dụng cơ thể của chính mình trong chơi giản đồ. Hành động đơn giản là đi từ điểm này đến điểm khác giúp trẻ hiểu được ý tưởng về quỹ đạo chuyển động từ A đến B. 

Chơi giản đồ xảy ra ở lứa tuổi nào? 

Mặc dù bạn dễ nhận thấy nó ở trẻ mới biết đi, nhưng chơi giản đồ là thứ mà tất cả chúng ta đều làm khi gặp thứ gì đó lần đầu tiên. Khi bạn cố gắng lắp ráp một cái tủ sách mới mà không đọc hướng dẫn, bạn đang sử dụng một giản đồ. Bạn đã từng xây dựng một cái gì đó tương tự trước đây, bạn biết phải làm gì, bạn muốn thử làm và có sai một chút thì bạn cũng giải quyết được. Tất cả bắt đầu khi bạn còn nhỏ, bạn tập xây dựng bằng Lego, tập dán bằng băng keo. Bạn hiểu cách mọi thứ kết nối. 

Người lớn sẽ không đứng quay nhiều vòng như cái cối xay gió, vặn tay nắm cửa lặp đi lặp lại, hoặc đứng quan sát máy giặt quay tròn. Trẻ nhỏ chưa hoàn toàn nắm bắt được ý tưởng về chuyển động quay vì vậy chúng phải quan sát và thực hành để hiểu được giản đồ này. 

Sẽ có lúc con bạn có thể sẽ tập trung mọi hoạt động vào một loại giản đồ nhất định. Tuy nhiên, sự quan tâm của con đối với loại giản đồ đó sẽ giảm dần theo thời gian khi con đã hiểu nắm vững khái niệm đó. 

Các loại giản đồ chính là gì? 

Khi bạn xác định được loại giản đồ mà con bạn đang quan tâm, bạn có thể cung cấp đồ chơi và hoạt động giúp con học được tối đa từ khái niệm con đang chú ý. 

1. Quỹ đạo 

Con bạn có thích liên tục làm rơi thức ăn của mình từ ghế ăn, hoặc ném đồ đạc ra khỏi xe đẩy của mình không? Hay con thích xem mọi thứ lắc lư từ bên này sang bên kia (như quả lắc trên đồng hồ), thổi bong bóng, chơi trò đuổi bắt hoặc làm máy bay bằng giấy? Con đang khám phá giản đồ quỹ đạo: nghiên cứu chuyển động của một vật thể, hoặc cơ thể của con, trong không khí. 

Bố mẹ đôi khi tức giận khi thấy con liên tục ném thức ăn xuống sàn nhà, nhưng bạn có thể thấy thoải mái hơn khi biết rằng con bạn đang tham gia vào quá trình khám phá khoa học quan trọng! Thức ăn sẽ bị vỡ, nó sẽ bắn tung toé? Mất bao lâu để nó rơi xuống mặt đất? Sẽ thế nào nếu mình ném mạnh hơn? Những nỗ lực ban đầu trong việc tìm hiểu và điều khiển quỹ đạo sẽ phát triển thành các kỹ năng ném, bắt và đá sau này, và cuối cùng là lái xe, đá bóng và đưa tên lửa lên mặt trăng! 

Hãy để con thử: 

• ném vào một mục tiêu 
• chơi trò đuổi bắt 
• đẩy một món đồ chơi ra khỏi bàn và xem nó hạ cánh ở đâu 
• lăn xe xuống một đoạn đường dốc 

Đồ chơi bạn có thể dùng: 

• đường tàu gỗ 
• ô tô 
• những quả bóng

2. Kết nối 

Trong ảnh: Xâu chuỗi hạt trong Hộp đồ chơi Phối Hợp cho các bé 16-17 tháng tuổi

Ghép các đường ray xe lửa, xây tháp bằng Lego hoặc các khối gỗ, dán các thứ lại với nhau bằng băng dính - đây đều là những dấu hiệu của giản đồ kết nối. 

Kết nối cũng bao gồm ngắt kết nối, đó là lý do tại sao một đứa trẻ có thể xây một tòa tháp bằng các khối gỗ, chỉ để đánh sập nó ngay sau đó - hoặc đánh sập tòa tháp của một người khác. 

Khi khám phá ý tưởng kết nối, con bạn bắt đầu hiểu cách các thứ kết hợp với nhau hay tan vỡ ra. Các ý tưởng về lực ma sát, lực từ, độ dính, độ trượt đều được hiểu thông qua kết nối. 

Hãy để con thử: 

• nắm tay 
• xây tháp 
• cắt dán và tạo mô hình 

Đồ chơi bạn có thể dùng:

• xâu chuỗi hạt 
• lego 
• keo dán 
• đường tàu gỗ 

3. Vận chuyển 

Con bạn thường rất bận bịu khiêng các vật từ nơi này đến nơi khác? Cái xe kéo lúc nào cũng đầy các khối gỗ hay cái giỏ thì đầy đồ đạc? Nếu điều này nghe quen thuộc thì con bạn đang khám phá giản đồ vận chuyển của chúng. Trong vận chuyển, trẻ thích chuyển đồ từ A đến B - đơn giản vậy thôi. Vận chuyển rất bổ ích đối với trẻ nhỏ vì chúng có được rất nhiều niềm vui khi hoàn thành một nhiệm vụ và chứng kiến kết quả của công việc mình đã mất nhiều công sức để làm. 

Bạn có thể hỗ trợ nhu cầu vận chuyển bằng cách có nhiều công cụ vận chuyển hữu ích xung quanh: xe đẩy, giỏ và túi đều tuyệt vời. Những “người vận chuyển” này có thể sẽ rất có ích: giúp bạn mang mấy quả táo vừa mua vào bếp, đi lấy cuộn giấy toilet và mang vào toilet, ... Làm vườn và chơi với nước cũng là những cơ hội tuyệt vời để khám phá sự vận chuyển – cầm bình tưới nước để tưới cây, kéo đất để trồng cây. Để trẻ có thể tập thêm vận động tinh khi khám phá giản đồ chuyển động, bạn có thể gợi ý cho con mang nhưng vật nhỏ hơn đòi hỏi phải nhặt bằng ngón tay như mấy hòn đá nhỏ hay mấy hạt đậu. 

4. Chứa đựng 

Giản đồ chứa đựng liên quan đến việc tạo ra các ranh giới. Con của bạn có thích tạo ra những chiếc thùng đựng đồ chơi của mình không? Một hàng rào trang trại được làm từ các khối gỗ? Có lẽ con bạn thích vẽ các vòng tròn, kẻ đường vòng quanh các dấu nhỏ đã có trên trang giấy. 

Giản đồ Chứa đựng có vẻ như giống giản đồ gói ghém. Tuy nhiên, chúng là hai khái niệm khác nhau. Vơi giản đồ chứa đựng, con thích vẽ khuôn mặt, đặt mắt và miệng bên trong, tóc và tai bên ngoài. Còn với giản đồ gói ghém, các bản vẽ của con trung vào việc làm cho mọi thứ biến mất. Con có thể vẽ một cảnh đẹp chỉ để xóa nó hoàn toàn bằng sơn, bao phủ toàn bộ trang bằng một màu duy nhất . Không có gì của bản gốc còn lại. 

Khi trẻ em học chứa đựng, chúng đang học rằng các đối tượng - hoặc ý tưởng - có thể được chứa trong một không gian rời rạc. Và rằng những thứ bên ngoài lkhông gian đó à một thực thể khác. 

Cuối cùng, việc chứa đựng dẫn đến hình thành chữ cái. Cái bàn tay lúc trước chỉ biết vẽ những đường xoắn ốc vô tận trên trang giấy, cuối cùng có thể vẽ những vòng tròn khéo léo cho chữ 'o' và 'p' và 'd'. 

Giống như tất cả các loại giản đồ, việc phát triển giản đồ chứa đựng diễn ra tự nhiên. Nhưng nếu bạn biết và nhận ra nó, bạn có thể mang lại cho con nhiều cơ hội hơn để thực hành và cải thiện. 

Trong ảnh: Nhà của cáo trong hộp đồ chơi Suy Nghĩ cho trẻ 10-11 tháng tuổi

5. Định vị 

Con bạn có thích sắp xếp đồ chơi của mình không? Con có dành hàng giờ để xếp những chiếc xe của mình thành một hàng hay tìm thấy niềm vui trong việc tạo ra các cảnh vật bằng đồ chơi? Nếu vậy, con bạn đang khám phá giản đồ định vị của chúng. Định vị cung cấp nền tảng ban đầu cho nhiều kỹ năng và hoạt động quan trọng, từ việc sắp đặt bàn ăn và đặt giày lên giá giày, đến tạo ra các hình khối trong toán học và giữ sách vở gọn gàng.

Để hỗ trợ con phát triển giản đồ định vị, hãy thử cùng con thu thập vỏ sò và đá cuội trên bãi biển, hoặc cành cây trong vườn và xem liệu con có thể sắp xếp chúng thành một mô hình đối xứng không. Con có thể tạo ra các mô hình bằng các hạt gỗ hoặc khối gỗ nhiều màu, sắp xếp các con thú như chúng đang ngồi trên xe bus để đi chơi,.. 

6. Gói ghém 

Con bạn có thích làm những cái ổ, trèo vào những chiếc hộp hoặc mặc nhiều lớp quần áo? Hay chúng thích lấp đầy những chiếc hộp rỗng bằng các mảnh giấy vụn, bọc búp bê trong chăn hoặc tạo ra những ngôi nhà cho đồ chơi của chúng? Nếu vậy, con có thể đang khám phá giản đồ gói ghém. 

Trong giản đồ này, con bạn đang cố gắng tìm hiểu điều gì sẽ xảy ra nếu chúng bọc hoặc giấu một đối tượng. Con vẫn có thể nhìn thấy nó? Con có thể cảm nhận được không? Nếu Con bọc nó bằng vải mờ thì sao? Hay giấy? Hay cất vào tủ? Nó vẫn ở đó khi con mở ra? Một đứa trẻ đang tìm hiểu ý tưởng về việc gói ghém có thể liên tục làm “rơi” chìa khóa của bạn sau cái tủ hoặc mở các thùng và nhìn vào bên trong. 

Hãy để con thử: 

• Sử dụng đồ chơi chồng nhau 
• Quấn búp bê bé trong chăn 
• Chơi bác sĩ hoặc bác sĩ thú y và băng bó “bệnh nhân” 
• Làm con rối bằng tất hoặc găng tay 
• Gói quà bằng giấy, băng keo, ruy băng 

Trong ảnh: Giỏ len chồng nhau - Đồ chơi giáo dục Kinderlove

7. Vòng xoay

Khi trẻ em xoay người, lăn xe xuống cái dốc nhỏ hoặc chỉ quấn tóc quanh cây bút, chúng đang khám phá giản đồ xoay của mình. Bất cứ thứ gì quay tròn - bánh xe, lồng máy giặt, hay trẻ nằm lăn trên sàn nhà…: tất cả đều là trải nghiệm về sự quay. 

Sự khám phá và hiểu biết về tính vô hạn vốn có trong các vòng tròn đặt nền móng cho mọi thứ, từ việc ngồi chơi và chuyền tay theo vòng tròn, cho đến sự đối xứng quay trong toán học và từ trường quay trong vật lý. Mọi chuyện bắt đầu lúc sáu tháng khi con đánh rơi một quả bóng và nhìn nó lăn đi. 

Hãy để con thử: 

• Vặn đai ốc 
• Bánh xe ô tô, xe lửa và xe đạp 
• Làm chong chóng 
• Quay chìa khóa trong ổ khóa 
• Vẽ hình xoắn ốc trên cát 
• Trộn và đánh đều các nguyên liệu làm bánh   

Trong ảnh: Bé lái xe - Đồ chơi gỗ của Kinderlove

8. Định hướng 

Nếu con bạn thích đu ngược, nằm dọc trên thành ghế sofa hoặc đi lùi, thì chúng đang khám phá giản đồ định hướng của mình. Trong định hướng, con bạn đang khám phá cách nhìn mọi thứ từ một góc nhìn khác. Giản đồ quan trọng này xây dựng sự tự tin trong nhiều hoạt động thể chất và trò chơi, vì nó trở nên hữu ích khi dự đoán cách người chơi khác có thể di chuyển. Để hỗ trợ chơi giản đồ định hướng, hãy thử đi dọc theo các bức tường, leo lên các bậc thang cao và bất kỳ loại chuyển động nào yêu cầu con tìm các độ cao hoặc vị trí khác nhau. 

Hãy để con thử: 

• treo ngược người 
• nằm trên sàn khi chơi với xe đồ chơi 
• nhìn thế giới khi ngồi trên vai của người lớn

Có thể bạn quan tâm: 4 Hoạt Động Khoa Học cho Trẻ Nhỏ Về Không Khí Và Nước